چرخش ناگهانی سیاست آمریکا: از نگرانی امنیتی تا «دیپلماسی تراشه» ترامپ
در هفته‌ای که محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، در واشینگتن حضور داشت و تصاویر صمیمیت او با دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری آمریکا تیتر رسانه‌ها شده بود، اتفاقی دیگر در پشت پرده رخ داد که شاید آینده فناوری جهان را تغییر دهد.
در جریان این سفر بود که آمریکا اجازه داد ده‌ها هزار چیپ پیشرفته هوش مصنوعی به عربستان و امارات فروخته شود. این اتفاق به‌ظاهر ساده، در واقع تکان بزرگی در سیاست فناوری واشینگتن و نقطه عطفی در رقابت جهانی در حوزه هوش مصنوعی است.
مسیر این توافق آسان نبود. تا همین چند ماه پیش، مقام‌های امنیتی آمریکا با هرگونه صادرات مستقیم چیپ به شرکت‌های دولتی خلیج فارس مخالفت می‌کردند. نگرانی‌ها مشخص بود: امکان انتقال غیرمستقیم فناوری به چین، حضور گسترده شرکت‌هایی مثل هواوی در زیرساخت‌های منطقه، و نبود شفافیت در زنجیره تامین.
اما آنچه همه‌چیز را تغییر داد، سرمایه هنگفت و جاه‌طلبی فناورانه عربستان و امارات و البته دیپلماسی تراشه‌ای دولت ترامپ بود.
این بار واشینگتن تصمیم گرفت به جای جلوگیری، هدایت کند. توافق جدید شامل فروش تا ۳۵ هزار سرور پیشرفته انویدیا به دو شرکت بزرگ منطقه، جی۴۲ (G42) امارات و هیومین (HUMAIN) عربستان است؛ شرکت‌هایی که حالا باید تحت نظارت امنیتی شدید عمل کنند و تضمین دهند که هیچ تراشه‌ای به چین راه پیدا نخواهد کرد. این شروط، بهای ورود به «باشگاه قدرت‌های هوش مصنوعی» است.
در این میان، عربستان سعودی بیش از همه می‌درخشد. ولیعهد جوانی که سال‌هاست در تلاش است اقتصاد نفت‌محور کشورش را دگرگون کند، حالا رویای بزرگ‌تری دارد: تبدیل عربستان به قطب سوم هوش مصنوعی جهان، پس از آمریکا و چین.
شرکت هیومین که تنها چند ماه از تأسیس آن می‌گذرد، با انبوهی از قراردادهای سنگین با xAI ایلان ماسک، انویدیا، سیسکو، ای‌ام‌دی، آمازون و دیگران خود را به عنوان بازیگر جدید صحنه معرفی کرده است. دیتاسنتر مشترک هوش مصنوعی ایکس و هیومین تنها یکی از این پروژه‌هاست؛ مرکزی با مصرف ۵۰۰ مگاوات برق که می‌تواند آینده محاسبات در منطقه را بازسازی کند.
امارات: جی۴۲ و تلاش برای ساخت «ابرقدرت محاسباتی» در خاورمیانه
امارات نیز با شرکت جی۴۲ دیگر بازنده این رقابت نیست. ابوظبی مدت‌ها بود تلاش می‌کرد خود را از زیر سایه فناوری چین بیرون بکشد و به شریک مورد اعتماد واشینگتن تبدیل شود. اکنون، با وعده کنار گذاشتن تجهیزات چینی، جی۴۲ به مجوزهایی دست یافته که تا همین چند ماه پیش تصورشان محال بود. این شرکت قصد دارد زیرساختی بسازد که امارات را به گره حیاتی شبکه محاسبات جهانی تبدیل کند. امارات طی سال‌های اخیر تلاش کرده جایگاه خود را از یک اقتصاد مبتنی‌بر انرژی به یک بازیگر کلیدی فناوری تغییر دهد، و شرکت جی۴۲ در قلب این جاه‌طلبی قرار دارد.
این مجموعه که تحت نظارت شیخ طحنون بن زاید، چهره قدرتمند امنیت ملی امارات فعالیت می‌کند، اکنون تبدیل به مرکز ثقل راهبرد محاسباتی کشور شده است. جی۴۲ با سرعتی کم‌سابقه در حال ساخت شبکه‌ای از دیتاسنترهای عظیم و زیرساخت‌های ابری پیشرفته است؛ شبکه‌ای که قرار است امارات را از یک مصرف‌کننده فناوری به یک تولیدکننده و صادرکننده ظرفیت محاسباتی تبدیل کند.
فاصله گرفتن رسمی این شرکت از فناوری چین، به‌ویژه هواوی نقطه عطفی بود که زمینه را برای ورود غول‌های آمریکایی مانند اوپن‌ای‌آی، انویدیا، مایکروسافت و ام‌جی‌ایکس فراهم کرد.
تایید اخیر دولت آمریکا برای فروش چیپ‌های انویدیا به جی۴۲ نه تنها به‌معنای دسترسی ابوظبی به پیشرفته‌ترین ابزارهای محاسباتی جهان است، بلکه نشان‌دهنده اوج‌گیری اعتماد واشینگتن به مسیر جدید فناوری امارات محسوب می‌شود.
این تصمیم برای امارات یک پیروزی استراتژیک است: کشوری کوچک، اما با بلندپروازی‌های تکنولوژیک بزرگ، که اکنون می‌خواهد خود را به عنوان گره حیاتی شبکه جهانی هوش مصنوعی مطرح کند، جایی که مدل‌های هوش مصنوعی آموزش می‌بینند، داده‌ها پردازش می‌شوند و انرژی مالی خلیج فارس به موتور آینده تکنولوژی جهان تبدیل می‌شود. با این مجوز، جی۴۲ یک قدم دیگر به رویای تبدیل شدن امارات به «ابرقدرت محاسباتی خاورمیانه» نزدیک‌تر شده است.
در سطح بزرگ‌تر، دولت ترامپ تلاش دارد از فناوری پیشرفته به عنوان ابزار نفوذ ژئوپولیتیک استفاده کند. برخلاف دوره بایدن که محدودیت‌های سختی بر صادرات چیپ اعمال شده بود، ترامپ در حال گسترش این صادرات است؛ البته با نظارت دقیق و شروط امنیتی. به گفته مقام‌های وزارت بازرگانی، این رویکرد جدید «برای حفظ رهبری تکنولوژیک آمریکا» طراحی شده، ولی واقعیت این است که بدون سرمایه‌های هنگفت خلیج فارس این هدف دست‌یافتنی نبود.
بن‌سلمان در واشینگتن: پیشروی در فناوری، بن‌بست در هسته‌ای
در پس این همکاری فناوری، صحنه دیگری هم وجود دارد: بن‌سلمان به دنبال توافق هسته‌ای با آمریکا است. علی‌رغم لبخندها و عکس‌های صمیمانه در کاخ سفید، اختلاف بر سر غنی‌سازی اورانیوم همچنان پابرجاست. آمریکا از عربستان «استاندارد طلایی» می‌خواهد: عدم غنی‌سازی و عدم بازفرآوری.
عربستان اما حاضر نیست از این حق بالقوه عقب‌نشینی کند، به‌ویژه با تکرار این موضع که «اگر ایران به سلاح هسته‌ای برسد، عربستان هم باید بتواند عمل متقابل انجام دهد».
در نتیجه، هرچند روابط شخصی ترامپ و بن‌سلمان گرم‌تر از همیشه به‌نظر می‌رسد، اما پرونده هسته‌ای همچنان قفل است. در مقابل، همکاری‌های تکنولوژیک با سرعت بی‌سابقه‌ای پیش می‌رود؛ گویی هر دو طرف پذیرفته‌اند که در این مرحله، هوش مصنوعی میدان واقعی رقابت است نه سانتریفیوژها.
در نهایت، روشن است که خاورمیانه در حال ورود به عصر جدیدی است؛ عصری که در آن سرمایه‌های نفتی با فناوری پیشرفته آمریکایی گره می‌خورند و منطقه‌ای که روزی تنها به‌عنوان تولیدکننده انرژی شناخته می‌شد، اکنون می‌تواند یکی از ستون‌های اصلی محاسبات جهانی باشد. این تغییر تنها آینده عربستان و امارات را دگرگون نمی‌کند، بلکه توازن قدرت فناوری در جهان را نیز بازتعریف خواهد کرد.